Geschiedenis van het huis en zijn bewoners
Het Rijksmonument ‘t Coopmanshûs dankt zijn naam en huidig uiterlijk met z’n prachtige gebeeldhouwde voordeur en bovenlicht, aan de in 1717 in Makkum geboren bouwheer Georgius Coopmans. Deze studeerde medicijnen aan de Universiteit van Franeker en promoveerde aldaar in 1740 tot doctor. Na verdere specialisatie in Leiden, vestigde hij zich voorgoed als arts en neuroloog in Franeker. Coopmans bezat een grote kennis op medisch gebied en publiceerde erover. Ook behoorde hij met zijn zoon Gadso tot de eerste artsen in ons land die experimenteerden met koepokinentingen. In 1746 kocht hij het uit de 17de eeuw daterende zakenpand met trapgevel aan de Voorstraat van bakker Jorritsma en liet het, met gebruikmaking van het oorspronkelijke zeventiende eeuwse grondplan, rigoureus verbouwen tot het statige patriciershuis dat het nog altijd is. In datzelfde jaar 1746 werd zijn zoon Gadso er geboren uit zijn huwelijk met de Harlingse koopmansdochter Johanna Wildschut. Gadso zou in de voetsporen van zijn vader treden. Hij was bovendien van 1770 tot 1787 hoogleraar medicijnen in Franeker maar achtte het in dat jaar, waarin de Koning van Pruissen zijn zwager Willem de V en zijn zuster Wilhelmina met een leger te hulp kwam, beter om als actieve patriot met zijn adellijke echtgenote, Willemina Catharina Lewe, via Duitsland naar Denemarken uit te wijken. Daar werd hij door koning Christiaan VII benoemd tot professor aan de universiteit van Kopenhagen. In 1796 vroeg hij daar zijn ontslag aan en vestigde zich op het aanzienlijke landgoed Oë in het Hertogdom Sleeswijk, om in 1807 naar Nederland (Amsterdam) terug te keren en zich aldaar als arts te vestigen.
De talrijke zandstenen en hardstenen ornamenten en versieringen aan de voorgevel van het Coopmanshûs zijn in de stijl van die dagen, de Rococo, in opdracht van Georgius Coopmans aangebracht door beeldhouwer Lambert Barsee (of Bersée). De datering ‘anno 1746’ bovenin de gevel herinnert ook aan dat heuglijke jaar waarin de familie het huis betrok. In de top van de gevel prijkt het portret van Hippocrates met de initialen G.C. dat aan zijn waardigheid als arts recht moest doen. Het interieur werd destijds door Coopmans ook grondig aangepakt en verfraaid. De zich nog bijna geheel in originele staat bevindende keuken met tegelwanden en betimmeringen in het achterhuis, de wandbetimmeringen in de salons evenals de fraaie slingertrap in het voorhuis zijn daarvan nog de stille getuigen. Georgius Coopmans en Eise Eisinga, de bouwer van het wereldberoemde Planetarium in Franeker, beiden overtuigde patriotten, onderhielden goede contacten. Tijdens de Franse bewind in 1797 viel Georgius Coopmans de eer te beurt nog tot curator van de Franeker Universiteit te worden benoemd. Hij stierf in 1800 en werd met veel eerbetoon begraven in de Martinikerk in Franeker. Jan Coopmans, zoon uit zijn tweede huwelijk met Aukje Fontein, van beroep stijfselfabrikant, bewoonde daarna met zijn vrouw Magdalena Bekker Hilarius en kinderen het Coopmanshûs tot 1848. Hierdoor bleef het huis ruim honderd jaar in het bezit van de familie Coopmans. Daarna wisselde het meermalen van eigenaar. In 1938 verkocht de toenmalige laatste bewoner, de huisarts I.W. de Vries, het pand aan de Gemeente Franekeradeel. Na veel geharrewar over de bestemming, werd het in 1942 na een ingrijpende restauratie als plaatselijk historisch museum in gebruik genomen. Het was vooral te danken aan Dr. A Wassenberg, de toenmalige directeur van het Fries Museum, die zich voor de totstandkoming van een museum in Franeker en het behoud van het pand inzette, daarin bijgestaan door zijn vriend, de bekende architect J.J.M. Vegter. Wegens de verhuizing van het plaatselijk museum naar de Martenastins, kwam het pand in 2005 te koop. Na aankoop lieten de huidige eigenaren, Johannes Cornelis Smelik en Andries Stokking het huis, dat veel achterstallig onderhoud had, restaureren. De restauratie duurde bijna een jaar. Ze bliezen de Stichting Museum ’t Coopmanshûs nieuw leven in en stelden vanaf 2008 het huis en collectie op afspraak voor het publiek open. Zie voor rondleidingen en concerten in dit jaar Programma 2023.